Narkolepsja to choroba, która znacznie utrudnia wykonywanie codziennych czynności. Nagłe i niekontrolowane zasypianie może być też niebezpieczne dla zdrowia. Co trzeba wiedzieć o narkolepsji i czy można jakoś pokonać tę chorobę?
Czym jest narkolepsja
Narkolepsję zalicza się do zaburzeń neurologicznych, w których dochodzi do zaburzenia naturalnych cykli snu i czuwania. Jest to choroba o nieznanym podłożu, a charakteryzuje się nadmierną sennością w ciągu dnia. Dotknięta nią osoba zasypia bez kontroli w najmniej oczekiwanych momentach np. podczas prowadzenia samochodu lub w trakcie wykonywania jakiejś złożonej czynności. Narkolepsja wiąże się również z problemami z zasypianiem w ciągu nocy. Choroba występuje dość rzadko – dotyka ona 2-5 osób na 10 000. W większości przypadków jest dziedziczna.
Jakie są typowe objawy narkolepsji?
Narkolepsja ma dość charakterystyczne objawy, trudne do pomylenia z innymi chorobami. Nadmiernej senności w ciągu dnia towarzyszy katapleksja, paraliż przysenny, halucynacje hipnagogiczne i zaburzenia snu. Cierpiący na narkolepsję odczuwa nagłą senność, której w żaden sposób nie może pokonać. Jego mięśnie tracą napięcie (to właśnie katapleksja), pojawiają się omamy senne i niemożność poruszania się przy jednoczesnym zachowaniu świadomości. Częste epizody krótkiego i płytkiego snu wpływają bezpośrednio na zachowanie chorego. Inne objawy narkolepsji to automatyzacja działań (osoba często nie pamięta, że coś robi) oraz problemy z pamięcią. Zaburzenia snu skutkują też otyłością i depresją, a także zaburzeniami seksualnymi.
Jakie są przyczyny narkolepsji?
Brakuje jednoznacznych badań, które wskazywałyby, co może powodować chorobę. Narkolepsja pozostaje zaburzeniem bez jasno określonej przyczyny. Przypuszcza się, że schorzenie może mieć podłoże autoimmunologiczne. Co to oznacza? W mózgu każdego człowieka wydziela się specyficzny hormon – oreksyna – umożliwiający zasypianie. U osób cierpiących na narkolepsję obszar odpowiedzialny za wytwarzanie tego hormonu działa nieprawidłowo. Zdrowe komórki znajdujące się w tym obszarze są niszczone przez układ odpornościowy, który traktuje je jako intruzów. Ta nadreaktywność i zaburzone działanie układu immunologicznego prowadzi do stałego uszkadzania komórek niezbędnych do produkowania hormonu snu.
Narkolepsja może wynikać też z nieprawidłowego przebiegu fazy REM. Osoby dotknięte chorobą nie zapadają w sen głęboki i wkrótce po zaśnięciu przechodzą do fazy szybkich ruchów gałek ocznych (faza REM). Często zatem doświadczają marzeń sennych, ale są pozbawione głębokiego wypoczynku.
Diagnozowanie narkolepsji
Narkolepsja wiąże się ze specyficznymi objawami. Jak jednak dobrze ją zdiagnozować? Na początku lekarz neurolog przeprowadza z chorym wywiad i ocenia senność na podstawie skali Epworth (ESS). Następnie wykonuje test wielokrotnej latencji snu (MSLT) polegający na 5-krotnym badaniu elektrofizjologicznym (EEG, EOG, EMG) w określonych odstępach czasu. Podczas każdego badania pacjent stara się zasnąć. Lekarz zleca również polisomnografię, czyli badanie diagnozujące zaburzenia oddychania podczas snu. Chory poddawany jest testowi utrzymania czuwania (MWT) i testowi utrzymania uwagi. Jeśli lekarz podejrzewa narkolepsję, wykonuje też badanie poziomu oreksyny w płynie mózgowo-rdzeniowym i zleca badanie krwi na specyficzne antygeny zgodności tkankowej HLA.
Jak leczyć narkolepsję?
Leczenie narkolepsji polega jedynie na łagodzeniu ataków. Obecnie nie ma żadnego skutecznego leku, który powstrzymywałby chorobę. Dlatego też życie osób zmagających się z tym schorzeniem jest właściwie każdego dnia zagrożone. Nigdy nie wiadomo, w jakiej sytuacji zdarzy się im niekontrolowana drzemka. Zachowania automatyczne wykonywane nieświadomie również mogą prowadzić do zagrożenia życia i zdrowia.
Żeby zmniejszyć senność, chorym podaje się leki takie jak Modafinil, Metylphenidat, Dekstroamfetaminę i Selegilinę. Przy narkolepsji dochodzi do obniżania napięcia mięśniowego, czyli katapleksji w najmniej oczekiwanych momentach. Żeby temu zapobieć, stosuje się trójcykliczne leki przeciwdepresyjne, SSRI, GHB oraz wenlafaksynę, rybokestynę i wiloksazynę.
Narkolepsja to choroba na całe życie. Leczenie polega jedynie na łagodzeniu objawów i zmniejszaniu częstotliwości ataków.
Jak żyć z narkolepsją
Chorzy na narkolepsję często czują się wykluczeni ze społeczeństwa. Nieuleczalna i bardzo uciążliwa choroba sprawia, że osoby na nią cierpiące są odbierane przez innych jako leniwe i niezainteresowane tym, co dzieje się w ich otoczeniu. Często posądza się je o nadużywanie alkoholu i narkotyków. Cierpiący na to zaburzenie sami wycofują się z życia społecznego, wstydząc się swojej przypadłości. Przez senność w ciągu dnia chorzy nie mogą wykonywać określonych czynności, jak np. prowadzić pojazdów mechanicznych czy obsługiwać ciężkich maszyn.
Jak żyć z narkolepsją? Osoby, które na nią cierpią muszą zadbać przede wszystkim o swoje bezpieczeństwo. Ponieważ ataki nasilają się, kiedy chory jest przemęczony, konieczna jest odpowiednia higiena snu. Dla cierpiącego na narkolepsję bardzo ważny jest uregulowany rytm dnia, aktywność fizyczna i zdrowe odżywianie. Chory musi dobrze się wysypiać podczas nocy i unikać nawyków pogarszających jakość wypoczynku.
Pierwszym krokiem do lepszego snu jest wybór dobrego materaca. Powinien on podpierać ciało, jednocześnie dając odprężenie wybranym punktom. Ponieważ osobom z narkolepsją może brakować głębokiego i stabilnego snu, ich materac powinien znosić wszelkie drgania, tak żeby nie powodować nagłego wybudzania. Cierpiący na narkolepsję powinni zrezygnować z napojów i pokarmów zawierających kofeinę na kilka godzin przed położeniem się do łóżka. Nie powinni również pić alkoholu i zażywać leków „na własną rękę”.
Narkolepsja wpływa na wybór pracy oraz zajęcia, które chorzy mogą w miarę bezpiecznie wykonywać. Cierpiący na tę chorobę powinni unikać prac zmianowych, a także tych charakteryzujących się monotonią i powtarzalnością. Osoba z narkolepsją powinna zawsze podróżować w towarzystwie i spędzać czas wśród innych ludzi, wystrzegając się samotności. To uchroni ją przed wieloma niebezpiecznymi sytuacjami.
Pełne wyleczenie narkolepsji nie jest jeszcze możliwe. Jakość życia pacjentów poprawia się jednak, kiedy stosują leczenie farmakologiczne zmniejszające senność i zwiotczenie mięśni. Dzięki wielu badaniom zwiększa się wiedza dotycząca mechanizmów rządzących chorobą, co w przyszłości może skutkować nowymi i skutecznymi metodami terapeutycznymi.
