Nyktofobia i somnifobia – czym są?

Nyktofobia i somnifobia to zaburzenia, które niekorzystnie wpływają na jakość snu lub w ogóle przeszkadzają w zaśnięciu. Czym są i jak sobie z nimi radzić?

Od 10 do 12% osób na świecie doświadcza przynajmniej jednej fobii przez całe życie. Wśród nich jest lęk przed ciemnością czy lęk przed zasypianiem, zaliczane do tzw. specyficznych fobii. Dzisiaj, wraz z postępem medycyny i badań, somnifobia zaliczana jest do coraz częściej występujących chorób cywilizacyjnych i wymaga konkretnego leczenia. Obok stawiana jest nyktofobia. Oba te zaburzenia mogą doprowadzić do długotrwałych epizodów bezsenności, co ma poważne konsekwencje zdrowotne.

Nyktofobia – czym jest?

Nyktofobia, inaczej skotofobia lub achluofobia, to lęk przed ciemnością lub mrokiem zaliczany do zaburzeń psychicznych z rodzaju fobii nazywanymi prostymi bądź izolowanymi, które są związane z pojawieniem się lęku tylko w jednej lub kilku wybranych sytuacjach społecznych. Lęk ten bywa określany jako paniczny, patologiczny i nieuzasadniony. 

Należy zaznaczyć, że strach przed ciemnością często pojawia się w dzieciństwie i jest postrzegany jako normalna część rozwoju, która powinna naturalnie przejść. Szacuje się, że ponad 90% dzieci do 2. roku życia przejawia strach przed ciemnością, doświadczają go też dzieci w wieku 3-6 lat, większość szybko z niego wyrasta. Gdy jednak tak się nie dzieje i zaczyna utrudniać funkcjonowanie dorosłej osobie, wówczas mamy do czynienia z nyktofobią.

Zobacz także: Parasomnia i dyssomnia – co to jest?

Badania skupione wokół nyktofobii wykazały, że ludzie często boją się ciemności z powodu braku jakichkolwiek bodźców wizualnych. Innymi słowy, ludzie mogą bać się nocy i ciemności, ponieważ nie widzą tego, co ich otacza. Przez to też cierpiący na nyktofobię nie są w stanie przebywać w zaciemnionych miejscach i boją się wstawać w nocy np. do toalety.

Somnifobia – lęk przed snem

Somnifobia, inaczej hipnofobia lub klinofobia, to chroniczny, irracjonalny lęk przed zasypianiem oraz lęk przed snem. Często bywa mylona z bezsennością, ponieważ osoba cierpiąca na tę fobię panicznie boi się zasnąć, więc doprowadza do stanu długiego okresu bezsenności. Fobia ta wywołuje skrajny niepokój i strach już na samą myśl o pójściu spać. Niektórzy ludzie cierpiący na tę fobię (zwani hipnofobami) obawiają się koszmarów, które mogą zakłócić ich spokój umysłu.

W przypadku somnifobii, podobnie jak w przypadku wszystkich fobii, wywoływany przez nią strach jest na ogół wystarczająco intensywny, aby wpływać na codzienne życie, zwykłe czynności i ogólne samopoczucie. Hipnofobia zaliczana jest do chorób cywilizacyjnych, która ma długotrwały i wyniszczający charakter.

Różnica między nyktofobią i somnifobią

Zarówno nyktofobia, jak i somnifobia mogą doprowadzić do długotrwałego braku snu, co z kolei negatywnie wpływa na nastrój, zachowanie, uniemożliwia wykonywanie codziennych obowiązków, powoduje ciągłe zmęczenie, może być przyczyną pogorszenia się jakości życia, a także wywołać niepokój, drażliwość i agresję. Mogą doprowadzić do depresji lub nerwicy. Warto również zaznaczyć, że w przypadku obu zaburzeń – w wyniku braku snu – odporność ulega znacznemu obniżeniu, zatem osoba dotknięta somnifobią lub nyktofobią narażona jest w większym stopniu niż inne na infekcje.

Somnifobia i nyktofobia mają jednak inne podłoże, wywoływane są przez inne czynniki i dotyczą innego rodzaju problemów z zasypianiem. Należy nie mylić somnifobii z bezsennością, której nie towarzyszy lęk przed zasypianiem.

Typowe objawy nyktofobii i somnifobii

Somnifobia może powodować szereg objawów psychicznych i fizycznych. Niektóre z nich można załagodzić, dostarczając bodźców zewnętrznych, na przykład pozostawić włączone światła, włączyć telewizor lub muzykę. Niektórzy sięgają również po różne substancje, w tym alkohol, aby zmniejszyć uczucie strachu przed snem (używki nie są rekomendowane).

Objawy fizyczne somnifobii, czyli lęku przed snem i zasypianiem:

• zaburzenia oddechu, który staje się płytki i szybki (hiperwentylacja),
• duszności,
• bóle głowy,
• bóle brzucha,
• drgawki i/lub drętwienie kończyn lub całego ciała,
• podwyższony puls,
• nadmierna suchość w ustach,
• nudności lub inne problemy żołądkowe,
• nadmierna potliwość,
• krótki i niespokojny sen przerywany koszmarami,
• u dzieci może pojawić się płacz na myśl o konieczności pójścia spać.

Objawy psychiczne somnifobii:

• uczucie strachu i niepokoju podczas myślenia o śnie,
• doświadczanie niepokoju, gdy zbliża się pora snu,
• unikanie chodzenia do łóżka,
• panika i/lub niepokój psychiczny, gdy zbliża się godzina spania,
• problemy z koncentracją oraz z pamięcią,
• drażliwość i wahania nastroju.

Objawy nyktofobii są podobne do tych, których można doświadczać przy innych fobiach. Osoby z tą fobią doświadczają skrajnego patologicznego wręcz strachu, który powoduje silny niepokój już na samą myśl o ciemności (tzw. lęk antycypacyjny). Objawy te mogą zakłócać codzienne czynności, a nawet wpływać na wyniki w nauce lub w pracy i doprowadzić do problemów zdrowotnych.

Objawy fizyczne nyktofobii, czyli lęku przed ciemnością:

• problemy z oddychaniem,
• przyspieszony rytm serca,
• ucisk lub ból w klatce piersiowej,
• zawroty głowy,
• dreszcze, drżenie lub mrowienie,
• uderzenia gorąca lub zimna,
• bladość skóry,
• suchość w ustach,
• rozstrój żołądka.

Objawy psychiczne nyktofobii:

• przytłaczające uczucie niepokoju lub paniki,
• silna potrzeba ucieczki,
• poczucie nierealności lub oderwania (skołowane myśli),
• utrata kontroli lub uczucie szaleństwa,
• wrażenie, że zaraz traci się przytomność lub nawet umrze,
• silne uczucie bezsilności.

Przyczyny nyktofobii i somnifobii

Termin „nyktofobia” pochodzi z połączenia dwóch greckich słów: nyktos (noc) oraz phobos (strach). Zaburzenie często uważane jest za lęk instynktowny. Za przyczyny nyktofobii uważa się m.in. geny, doświadczanie podobnych lęków w dzieciństwie (trauma na skutek np. zamykania w ciemności za karę) czy też wychowywanie przez rodziców przejawiających objawy lękowe.

Termin „somnifobia” pochodzi od łacińskich słów somnus/somni (sen), phobia (strach). Eksperci nie są pewni dokładnej przyczyny somnifobii, ale doszukują się ich stresie pourazowym (PTSD). Częste koszmary senne lub paraliż senny również przyczyniają się do niepokoju związanego ze snem. Niektórzy wiążą somnifobię ze strachem przed śmiercią we śnie, co może doprowadzić do lęku przed zaśnięciem. Wśród czynników ryzyka pojawienia się somnifobii wymienia się: bezdech senny i inne zaburzenia snu w okresie dziecięcym, stres, problemy ze zdrowiem psychicznym i istniejące wcześniej choroby psychiczne.

Leczenie nyktofobii i somnifobii

Najskuteczniejszą, ale i najlepiej zbadaną metodą leczenia fobii specyficznych jest terapia behawioralna. W leczeniu bardzo ważne jest zaangażowanie samego pacjenta, jasno rozpoznany problem oraz cel terapii i zapewnienie alternatywnych strategii radzenia sobie z lękiem.

W przypadku nyktofobii ważne jest jej rozpoznanie, ponieważ w skrajnych przypadkach może wywołać depresję. W leczeniu nyktofobii można zastosować leki uspokajające, które mają doraźnie pomóc uporać się z uporczywymi dolegliwościami. W przypadku nasilonych objawów stosuje się preparaty przeciwlękowe lub antydepresyjne. Najczęściej jednak wystarcza sama terapia, która sprowadza się do stosowania technik relaksacyjnych, na przykład ćwiczeń oddechowych i medytacji. W bardziej złożonych przypadkach stosuje się tzw. desensytyzację, która ma chorego odwrażliwić na sytuacje wywołujące lęk przez stopniowe konfrontowanie go z nimi oraz terapię implozywną, która zderza chorego ze źródłem lęku w kontrolowanych i bezpiecznych warunkach.

Jeżeli mowa o somnifobii, tu odradza się leki, a zaleca psychoterapię. Leczenie farmakologiczne może być wprowadzone czasowo, ale nie rozwiązuje problemu strachu, za to może mieć niepożądane skutki odstawienne. Pacjentom cierpiącym na lęk pomoże terapia, która nauczy go kontroli nad emocjami, a także nauczy ignorować bodźce wyzwalające fobie. Sesje z psychoterapeutą obejmują tu doradztwo, medytację i samą terapię.

Zapoznaj się z ofertą na materace premium marki TEMPUR®, które zapewnią Ci zdrowy sen.

W obu przypadkach niezwykle ważne jest dbanie o komfort snu. Dlatego tak ważne jest zadbanie o odpowiednie warunki w samym pomieszczeniu, ale też o miejsce, na którym się śpi. Dużą rolę odgrywa dobry materac i poduszki, które powinny ułatwiać przybranie wygodnej i naturalnej pozycji do snu, mieć odpowiednią twardość i być ergonomiczne – wtedy mogą ułatwić zasypianie.